Ikki buyuk donishmand

UBAYDULLA UVATOV

İKKİ BÜYÜK DONISHMAND

(Ebu Iso at-Termiziy, Al-Hakim at-Termiziy)

«SHARQ» NASHRIYOT-MATBAA AKSİYADORLIK KOMPANIYASI

BOSH TAHRRİYATI TOSHKENT – 2005

Taqrizchi: filologiya fanlari doktor 3. İSLOMOV

Qadimiy shaharlarimizdan biri Termiz azaldan ilm-fan va madaniyatning yirik markazlaridan biri sanalgan. 2500 yıllıgını nishonlagan Termiz shahridan yuzlab buyuk allomalar — at-termiziylar o'z ta'limotlariyu kashfiyotlari bilan jumlai jahonda shuhrat qozonganlar. Jumladan, mana shunday buyuk at-termiziylardan mashhur muhaddis Abu Iso atTermiziy va ulug' mutafakkir Al-Hakim at-Termiziyni qo'rsatish mumkin. Taassufki, bizda hali-hanuz bu allomalarning hayotlari va boy ilmiy-ma'naviy meroslari haqida maxsus risola ve asarlar yaratilgani yo'q. Shu bois qo'lingizdagi ushbu risola mazkur allomalarning hayot yo'llari va ilmiy asarlari hakida mufassal ma'lumot beradi, degan umiddamiz.

Risola keng kitobxonlar ommasiga mo'ljallangan.

Buxoro, Samarqand, Xiva, Termiz, Nasaf, Marg'ilon, Farg'ona, Shosh (Toshkent) kabi qadimiy shaharlarimizning nomini eshitmagan inson kurrai zaminda topilmasa karak. Chunonchi, bir necha ming yillik tarixga daxldor bo'lgan bu shaharlardan jahoniy miqyosda shuhrat qozongan ko'plab buyuk allomalar, donishmandu mutafakkirlar chiqib, o'z asarlari va ta'limotlari bilan bashariyat hayotini nurafishhon. Mana shu «mo'ysafid» shaharlarımızdan biri bo'lgan Termizning nomi jahon ahli tomonidan alohida bir mehr, alohida bir ehtirom bilan tilga olinadi. Chunonchi, ko'hna tarix kitobining qay bir sahifasini varaqlamang bu qutlug' zamindan yetishib chiqqan o'nlab, yuzlab olimu ulamolar, fozilu fuzalolarning at-termiziy nisbasi bilan atalgan tebarruk nomlarini ucratasiz. Hayot falsafasini qarangki, bu zoti shariflarning hayoti va boy ilmiy-ma'naviy meroslari asrlar osha Mag'ribda jambonu, Mashriqda jambon alohida qiziqish ve izchillik bilan muttasil ravishda o'rganilar, asarlari turli tillarga tarjima bir'qilin, bilan jahon ilmu-irfon ahlining doimiy e'tiborida, tilida va dilida bo'lib keldilar. Açınarlı tomoni shundaki, o'z ta'limotlariyu asarları bilan dunyoni lol qoldirgan bu büyük siymolar kindik qoni tomgan o'z yurtlarida noma'lum, begonayu bechora edilar. Sobiq tuzumning chirkin siyosati tufayli xalqimiz, keng jamoatchilik ularning asarlari tugul ismishariflarini ham bilmasdilar, ular merosidan bebahra edilar. Lekin hayotda adolat degan büyük bir tushuncha jambon bor. Ollohning nazari tushgan yurtimizda bundan o'n uch yil muqaddam tom ma'noda tarixiy bir voqea yuz berdi.