Ichingdagi Ichingdadir

Bu asar insonni fikrlashga, fikrlash orqali o‘zligini, o‘zligi orqali Haqni — Yaratganni tushunishga undaydi。 Shuning uchun 火腿 «Ichindagi ichindadur»ga bir marta oshno bo‘lgan ko‘zi ochiq insonki bor, umrbod undan ayrilmasam, deydi。 Chunki asar, avvalo, o‘sha inson haqida — siz haqingizda, men haqimda, umuman, hammamiz haqimizda。 Bizning o‘zligimizni bilishimiz haqida。 Axir olamda bundan qiziqarliroq, bundan muhimroq yana nima bor? Mashoyixlar «O'zini bilgan avliyo bo'ladi» deya bejiz aytishmagan。 Hazratning o'zi shunday deydi: «Rivoyat qiladilarki, bir podshoh o'g'lini hunarmandlar to'piga qo'shib qo'yibdi。 Ular bolaga turli bilimlardan, jumladan, ilmu nujumdan dars berishibdi。 Shoh o'g'li butunlay ahmoq bo'lgani holda o'ziga o'rgatilgan narsalarni puxta egallab olibdi。 Kunlardan bir kun podshoh uni imtihon qilmoq uchun hovuchiga uzugini berkitib, o‘g’liga «Bunda ne bor?»德布迪。 Bola «Qo'lingdagi dumaloq, sariq va ichi bo'sh narsadir» degach, hukmdor hayratda qolib «Alomatlarini to'g'ri aytding, ismini ayt» deb buyuribdi。 O'g'il «G'alvir bo'lsa kerak» deb javob beradi。 Podshoh «Olgan tahsiling sharofati bilan meni hayron etib alomat — belgilarni aniq ayting-u, ammo g'alvirning hovuchga sig'masliga qanday qilib farosating yetmadi?» dedi afsus chekib。

Xuddi shunday, — deb davom etadi Rumiy hazratlari — zamonamiz olimlari ham qilni qirq yoradilar, o'zlariga bog'liq bo'lmagan narsalarni juda yaxshi biladilar, ammo o'ta muhim, o'zlari uchun qolgan barcha narsalardan yanada yaqin bo'lgan你， ya'ni o'zlarini bilmaydilar。 Hamma narsadan yaqin bo‘lgan borliq bu — ularning menligi»。 Mavlono Rumiy insonni, avvalo, ko‘zini ochishga va ochilgan ko‘zlar bilan o‘z mohiyatiga nazar tashlashga undaydiki, bu bilan ul valiy zot insonning o‘zi bir butun olam — kichik olam ekanligini uqtiradi。

«Ichindagi ichindadur»asari ulug'vorlik va soddalikning bir makonu bir zamonda sig'ishib yashashining go'zal namunasidir。 Albatta, komil inson — avliyolik asrori haqida ko‘plab olimu fuzalolarning xilma-xil asarlari mavjud。 Lekin ularning ayrimlarini mutolaa qilarkanmiz, o‘zimizni xuddi ertak o‘qiyotgan boladek sezamiz。 Chunki ularda tasvirlangan avliyo yoki komil inson go‘yo osmonda uchib yurgan erkin qushchayu, sizu biz zindonda — temir panjaradan uni umidsizligini kuzatib yotgan maxbus。 Qushning ozodligidan、charx urib aylanishidan、baxtidan maxbusga ne naf？ Qaytaga u ana shunday hur parvozi bilan bu bechoraning o'z holiga ko'nikib keshiga to'sqinlik qilib, iztirobini orttiradi, xolos。 Rumiyda esa unday emas。 Rumiy shohu gadoga 火腿，olimu avomga 火腿 birdek xitob qiladi。 Va har kimning qarshisiga o'z hikmatlaridan bir ko'prik tashlab, boshqalar nima desa deyaversin, lekin sening ham bu yo'ldan o'tishga haqqing bor, ki sen ham undan o'tishga munosib va qodirsan, faqat g'ayrat qil-da ，凯尔！» deydi go'yo。 Boshqacha aytsak, Jaloliddin Rumiyning «Ichindagi ichindadur» asari insonlik va ilohiylik o'rtasiga qo'yilgan mustahkam ko'prikdir。