Otamdan Qolgan Dalalar

“Otamdan qolgan dalalar”- ramziy 罗马。

Muallif o‘z romanida sobiq sho‘rolar zamonida yashab, butun umri dalada ketmon chopib, serquyosh yurtida yelkasi oftob ko‘rmagan, qut-barakot yurtida kosasi oqarmagan munis o‘zbek xalqi siymosini Dehqonqul timsolida badiiy talqin etadi

Oʻzbek adabiyotshunoslarining tahlilicha Togʻay Murodning ilk romani “Otamdan qolgan dalalar” oʻzbek milliy adabiyoti tarixida muhim hodisa boʻlgan。 Asarni yozishga kirishar ekan、yozuvchi oʻzini、oʻzining hayot haqidagi bilim、tasavvurlarini qayta tanqidiy taftishdan oʻtkazadi。 Shu paytga qadar amal qilgan ijodiy aqidalariga sodiq qolgan holda qishloq hayoti，oddiy odamlar turmushini oʻzgacha nigoh bilan anglash yoʻlini tutadi。

Mustabid tuzum sharoitida oddiy zahmatkash mehnat ahli ayni oʻsha noyob fazilatlari — toʻgʻrisoʻzligi、mehnatkashligi、halolligi、odob-andishasi tufayli xor boʻlayotganligini adib chuqur alam-iztirob、nadomatlar bilan tasvirlaydi。 Asarda ijtimoiy ruh — pafos keng koʻlam kasb etadi。罗马 markazida Dehqonqul taqdiri turadi。 Asar voqealari hayoti、taqdir-qismati、ruhiy dunyosi、ona-yer、kindik qoni toʻkilgan muqaddas tuproq bilan mustahkam bogʻliq、oʻzbekning ramzi degulik mehnatkash inson — bosh qahramon Dehqonqul tilidan soʻzlab beriladi。

Dehqonqul obrazi — oʻzbek adabiyotida badiiy kashfiyot hisoblanadi。 Dehqonqul sovet davri adabiyotida zavq-shavq bilan qalamga olingan mehnat qahramonlariga parodiya tariqasida yaratilgan。 U totalitar tuzum, qizil imperiya siyosati tarbiyalab yetishtirgan “mehnat kishisi”, “yangi inson” timsoli, mustabid hokimiyat munofiqona mafkurasining tirik qurboni。 Dehqonqul shoʻrolar hukumatining deyarli tengdoshi。 Yozuvchi qahramon taqdiri orqali davrni, „sotsialistik jamiyat tarixini ifodalash“ni oʻz oldiga maqsad qilib qoʻymaydi。

Sovet hokimiyati yillarining „muhim pallalari“ atayin chetlab oʻtiladi，fuqarolar urushi yillarida aqlini tanigan bola 60-yillarda ham bolaligicha qolaveradi。 Bu hol aslo „mantiqsizlik“ boʻlib tuyulmaydi。 Yozuvchini birinchi galda Dehqonqulni qul，静音 qilib shakllantirgan hayotiy omillar qiziqtiradi。

Asarda bosh qahramon Dehqonqul oʻzbek xalqining timsoli sifatida tasvirlangan。 Asarda uch avlod vakillari Jaloliddin Ketmon，uning o'g'li Aqrab va uning farzandi Dehqonqul obrazi orqali o'zbek xalqi hayotining fojiali qirralarini yoritib berilgan。 Bolalikdan qullik、zulmga koʻnikkan、hayotni faqat mehnatdan iborat deb bilgan Dehqonqul uchun dalalari va paxtasi muhim。 Uning uchun dalalarining yaxshi saqlanishi，mo'l hosil berishigina saodat。

Dehqonqul shu tashvishlar bilan band bo'lib oilasiga, farzandlariga ham e'tibor bermaydi。 Markazdan keluvchi mehmonlarga atab bozor qiladi, biroq bolarariga kelganda kambagʻalligiga koʻnadi。 Siyosatdan yiroq boʻlgan boʻlsa-da, asar yakunida „Paxta ishi“ sababli qamaladi。 Shuncha yil qul boʻlib yashagan Dehqonqulning koʻzi shunda ochiladi。 Hayotidagi barcha fojialarni ana o'shanda anglaydi。

Togʻay Murod ushbu romani haqida shunday fikr bildirgan：“Men bu asarim bilan oʻzbek xalqiga haykal qoʻyaman”！