Frankenstein

Są powieści, których nie trzeba przedstawiać, historie, które wykraczają poza czysto literackie, by stać się częścią kultury popularnej. Tak jest w przypadku Frankensteina czy Prometeusza współczesnego, nieśmiertelnego arcydzieła Shelleya, które zajmuje podwójne miejsce: z jednej strony należy do wyselekcjonowanej grupy najwybitniejszych powieści wspaniałego XIX wieku; z drugiej przedstawia jeden z najbardziej rozpoznawalnych symboli powszechnego terroru: stworzenie lub potwór stworzony przez dr Frankensteina.

Ale czy Frankenstein to powieść grozy, powieść science fiction, czy z drugiej strony powieść historyczna? Odpowiedź jest trudna: to wszystko i wiele więcej. Zróbmy to krok po kroku. Dla wielu Frankenstein jest jednym z pierwszych opublikowanych dzieł science fiction. Pomijając dzieło astronoma Johannesa Keplera Somnium (1634) (uważane przez znawców tematu, takich jak Carl Sagan czy Isaac Asimov za pierwszą historię gatunku), Frankenstein jest w 1818 roku początkiem tzw. fikcji, inaugurującej epokę, w której wyróżniali się później autorzy postaci Julesa Verne'a, Edgara Allana Poe czy H.G. Wellsa. Stoimy zatem przed gatunkiem, który czerpie z mitów i legend, opowieści, w których fantazja ma dużą wagę i, w konkretnym przypadku twórczości Shelley, nieco pod wpływem wcześniejszego etapu gotyckiego horroru.

Nie można zaprzeczyć, że Shelley nasyca swoją pracę tajemniczą, a czasem przerażającą aureolą, grając nieco po dwóch stronach między czysto naukowym i spekulacyjnym (teoretyzującym o galwanizmie i bioelektryczności), a bardziej klasycznym horrorem o potworach, zamkach i tym podobnych rzeczach. Aby podkreślić zwrot ze stworzeniem, które pomimo tego, że jest odrażającą istotą dla oka i moralności, zachowuje dobre serce i osąd, pokazując swoją naturę w zasadzie dobroduszną i jego niemożliwe pragnienie: po prostu być innym człowiekiem.

Frankenstein to oda do ludzkiego niepokoju, do jego pragnienia wiedzy i samodoskonalenia, przekraczania własnych biologicznych granic, a czemu nie, do zabawy w Boga. Ostrzega, jak to często robi sam Wiktor, przed niebezpieczeństwami związanymi z pokonaniem pewnych granic, przed udręką i bólem, które pojawiają się w życiu tych, którzy odważą się naruszyć święte prawa natury, zarówno dla Stwórcy, jak i dla stworzonego. Powieść jest przesiąknięta tą naukową ciekawością tamtych czasów, pamiętając, że została napisana kilkadziesiąt lat po nastaniu Oświecenia, zjawiska kulturowego, które nadało całe znaczenie rozumowi i nauce, odchodząc od „ciemnych” wieków Średniowiecze, w którym jedyną podjętą miarą była boskość.

Praca Shelley jest, jak nie mogło być inaczej, prawdziwą córką swoich czasów. Zarówno z powodu tych oświeconych i naukowych obaw, jak i dlatego, że jest to powieść, którą z powodzeniem możemy umieścić w nurcie romantyzmu. Słynie z melancholijnej wrażliwości, pasji, z jaką główni bohaterowie starają się wpasować w świat, tęsknoty za wolnością, ucieczką z okrutnego i ponurego świata, który przeciwdziała niespokojnym sercem.

Frankenstein, czyli współczesny Prometeusz, to prawdziwy klasyk literatury sam w sobie. Za oryginalność jej propozycji, za radzenie sobie z kwestiami kapitałowymi, takimi jak postęp, etyka czy samoakceptacja, dobro i zło, uprzedzenia, zemsta... Zaokrąglona powieść, do której od czasu do czasu można się odwoływać.