History of Haiti - Istwa Ayiti

(Kreyòl ayisyen)

Nan orijin non, peyi Ayiti a, sa vle di «Pèl tout Antiy yo», se li Tayino yo te peple yo oubyen Arawak, pèp semi-sedantè pasifik. Lè Kristòf Kolon akoste li pou premye fwa a sou tè Ayiti a, nan dat 5 desanm 1492, peyi a te konte pwobableman plizyè santèn ak milye abitan li yo.

Nieprymitywna Ayiti yo

Avan yote te dekouvri l, peyi a te rele Ayiti (terre haute), Quisqueya (mères des terres) ou Bohio (terres montagneuse). Lè Christophe Colomb rive nan peyi a, li chanje tout non sa yo en Hispaniola ou Nueva- España.

ki kote Ayiti sitiyel nan karayib la?

Lè nap gade Ayiti nan karayib la, li preske sitiye nan mitan rejyon an, li bone nan nò pa il Turques ak Caiques, nan nòdwès li separe a Cuba pa yon lanmè ki mezire 90 km od Bahamów, nan lès pa Repiblik dominikèn ak Porto- Rico, nan lwès pa ti il ​​de lagonav, nan pwent sid pa Jamaïque.

(Język angielski)

Zapisana historia Haiti rozpoczęła się w 1492 roku, kiedy europejski nawigator Krzysztof Kolumb wylądował na dużej wyspie w regionie zachodniego Oceanu Atlantyckiego, znanej później jako Karaiby. Zachodnia część wyspy Hispaniola, na której leży Haiti, była zamieszkana przez ludność Taíno i Arawakan, którzy nazywali swoją wyspę Ayiti. Wyspę szybko uznano za Koronę Hiszpańską, gdzie nazwano ją La Isla Española („wyspa hiszpańska”), później zlatynizowaną na Hispaniola. Na początku XVII wieku Francuzi zbudowali osadę na zachód od Hispanioli i nazwali ją Saint-Domingue. Przed wojną siedmioletnią (1756–1763) gospodarka Saint-Domingue stopniowo się rozwijała, a cukier, a później kawa, stały się ważnymi uprawami eksportowymi. Po wojnie, która zakłóciła handel morski, kolonia przeżyła gwałtowny rozwój. W 1767 r. wyeksportował indygo, bawełnę i 72 miliony funtów surowego cukru. Pod koniec stulecia kolonia obejmowała jedną trzecią całego atlantyckiego handlu niewolnikami.

W 1791 r. niewolnicy zorganizowali bunt, który doprowadził do rewolucji haitańskiej. André Rigaud, przywódca rewolucji, zmusił Brytyjczyków do wycofania się. Kiedy Toussaint Louverture ogłosiło niepodległość w 1802 roku, Napoleon wysłał siły inwazyjne, aby wywrzeć nacisk na Haitańczyków. Po śmierci Toussainta w więzieniu przez Francuzów generałowie Jean-Jacques Dessalines, Henri Christophe i Alexandre Pétion stoczyli ciężką bitwę z Charlesem Leclercem, przywódcą francuskiej inwazji. Gdy losy wojny zmieniły się na korzyść byłych niewolników, Napoleon porzucił inwazję, co doprowadziło do ogłoszenia przez Dessalinesa niepodległości Haiti w 1804 r. Dessalines zaaranżował masakrę pozostałej francuskiej populacji na Haiti, w wyniku której zginęło ponad 5000 osób. W odwecie za inwazję Napoleona zabijano mężczyzn, kobiety i dzieci. Białych wieszano na szubienicach wzdłuż wybrzeża, sygnalizując przepływającym statkom, że Haiti oczyściło się z Europejczyków.

Wkrótce po uzyskaniu niepodległości Haiti zostało ogłoszone imperium pod rządami Dessalinesa. Kiedy Dessalines został obalony w wyniku zamachu stanu, Haiti podzieliło się następnie na dwa regiony kontrolowane przez rywalizujące ze sobą reżimy, przy czym Christophe rządził półfeudalnym północnym państwem Haiti, a Pétion rządził bardziej tolerancyjną południową Republiką Haiti. Jean-Pierre Boyer zastąpił Pétiona w 1811 roku; skonsolidował władzę na zachodzie i najechał Santo Domingo, jednocząc w ten sposób Hispaniolę. Jednak naród borykał się z problemami gospodarczymi z powodu wypłat odszkodowań rozpoczętych w 1825 r. W 1843 r. Haiti pogrążyło się w chaosie po buncie, który obalił Boyera; narodem rządzili wówczas krótkotrwałi cesarze i generałowie. Bardziej wykonalna konstytucja została wprowadzona za Michela Domingue'a w 1874 r., co doprowadziło do długiego okresu demokratycznego pokoju i rozwoju Haiti.