Sirna Gadaa - Oromoo

(Oromoo)

Sirna Gadaa sirna ittiin bulmaata Oromoo ti. Gadaan jaarmiyaa umurii fi dhalootan ijaarame yoo ta'u, sirna bulchiinsaa diimokiraatawaadha. Gadaan sirna ittiin siyaasni, dinagdeenii fi hawaasummaan ummata Oromoo ittiin murteeffamu, kan miseensi sabichaa mirgaa fi dirqama isaa beekee ittiin walii galuu fi tokkummaan ittiin waliin jiraatudha. Sirni Gadaa diimookraatawaa ta'uu isaa beektoonni Seenaa fi saayinsii hawaasaa hedduun mirkaneessanii jiru. Keessumattu sirni kun uummata Oromoo Gujii fi Booranaa biratti hanga ammaatti osoo hin jeeqamin jeebantummaa isaa eegatee hanga har'aatti ittin bulaa jira.

(İngilizce)

Gadaa, Etiyopya'da ve kuzey Kenya'da Oromolar tarafından kullanılan yerli demokratik yönetim sistemidir. Aynı zamanda güney Etiyopya'nın Konso ve Gedeo halkı tarafından da uygulanmaktadır. Sistem toplumun siyasi, ekonomik, sosyal ve dini faaliyetlerini düzenler.

Gadaa yönetimi altında, her sekiz yılda bir Oromo, Salgan ya'ii Borana (dokuz Borana meclisi) olarak bilinen dokuz lideri oy birliğiyle seçiyordu. Gadaa sistemiyle seçilen bir lider yalnızca 8 yıl iktidarda kalır ve bu 8 yılın sonunda seçim yapılır. Bir Abbaa Gadaa görevini yerine getirirken öldüğünde, bokkuu (güç sembolü) karısına geçer ve o da bokkuu'yu saklar ve yasaları ilan eder.

Gada sistemi, 2016 yılından bu yana UNESCO tarafından Somut Olmayan Kültürel Miras olarak listeleniyor. Bu, Oromia'nın Madda Walabu bölgesinden Oromo'nun buluşudur. Oromo halkı, sistemi ortak mirasları ve kültürel kimliklerinin önemli bir parçası olarak görüyordu. Oromo halkının yüzyıllardır demokratik bir şekilde kendi kendini yönettiği sistemdir.

Oromolar, kendileriyle kuzeyde Etiyopya İmparatorluğu ve doğuda ve güneyde Adal Sultanlığı arasında üç partili büyük savaşların başladığı 16. yüzyıldan çok önce Gadaa sistemine göre kendilerini yönetiyorlardı. Sonuç olarak Oromo Hıristiyan ve İslam dinlerini özümsedi. Etiyopya-Kenya sınırı yakınındaki Borana ve Guji grupları, Gadaa'yı kesintisiz olarak uygulayabildiler. Etiyopya Federal sistemi altındaki Oromia eyaletinde, Gadaa sistemi Oromia genelinde bir rönesans başlattı. 2015 yılında Odaa Bultum'daki Gadaa Merkezi açıldı ve 2018'de Odaa Hullee'deki Gadaa Merkezi, iki yüzyıllık bir kesintinin ardından yeniden kuruldu. 2019 yılında Bule Hora Üniversitesi Gadaa çalışmaları alanında bir yüksek lisans programı başlattı.