Мугаллим Авваль. معلم اول

„Pierwszy nauczyciel”. Alfabet turecki (tatarski) w języku arabskim „Ya” a imlә ”po A. Maksudi

Jak wiecie, na przestrzeni wielu stuleci wszystkie pisane i drukowane pomniki odzwierciedlające bogatą historię i kulturę naszego narodu powstawały na podstawie grafiki arabskiej. Dziś część z nich jest przechowywana w archiwach w formie odręcznej, wiele z nich zostało wydanych w formie książek i jest przechowywanych w bibliotekach lub w rękach prywatnych.

Używaliśmy arabskiego pisma do lat trzydziestych XX wieku. Odkąd jednak szkoły oficjalnie zaprzestały jego nauczania, większość naszych ludzi, nie znając alfabetu arabskiego, została pozbawiona możliwości bezpośredniego zapoznania się z większością naszego religijnego dziedzictwa literackiego.

Tatarzy przez długi czas bez zmian posługiwali się grafiką arabską. Z kolei Persowie dodali do alfabetu arabskiego 4 litery w zależności od potrzeb językowych (n, h, f, d). Z biegiem czasu litery te zostały opanowane przez ludy tureckie Azji Środkowej, a także Tatarzy. Alfabety zachowały się pod nazwami „Iske imle” lub „Iske elif”.

Pod koniec XIX wieku rozpoczął się ruch na rzecz pełniejszej adaptacji pisma arabskiego na język tatarski. Pomysł ten został po raz pierwszy wprowadzony przez Kayuma Nasyiri (1825-1902). Temat ten jest szczegółowo omówiony w jego książce „Enmusezh”, wydanej w Kazaniu w 1895 roku. Stwierdzając, że w języku tatarskim istnieje dziesięć dźwięków samogłosek, które należy oznaczyć dodatkowymi literami, naukowiec zaproponował te litery. Ale z różnych powodów nie był w stanie zrealizować swoich pomysłów.

Wśród naukowców, którzy wnieśli znaczący wkład w rozwój i doskonalenie pisowni tatarskiej, jest Akhmathadi Maksudi (1867-1941). Jego książka Mugallim Auval, wydana w 1892 roku, odniosła szczególny sukces. Łączny nakład książki, liczący ponad 30 wydań, przekracza milion dwa tysiące egzemplarzy. Podstawy alfabetycznego czytania i pisania A. Maksudiego opanowali nie tylko Tatarzy, ale także inne ludy tureckie żyjące w różnych częściach świata: Uzbekowie, Kazachowie, Kirgizi, Tatarzy krymscy.

A. Maksudi dodał jeszcze dwie do trzech samogłosek arabskich (krótkie wau i hai rasmiya) i zdał sobie z tego sprawę z książek i podręczników. Stworzono również inne alfabety tatarskie, ale nie zostały one wdrożone.

W tej książce oferujemy alfabet A. Maksudiego „Muallim auval”. Dla ułatwienia pod słowami umieszczono transkrypcję w cyrylicy.

Akhmad Hadi Maksudi urodził się w 1868 roku we wsi Tashsu w prowincji Kazań. Po otrzymaniu podstawowej edukacji w swojej wiosce, kontynuował naukę w Kazaniu w medresie Kulbue, gdzie uczył się arabskiego i perskiego. W tym samym czasie opracował alfabet „Mugallim Awal”, aw kolejnych latach opublikował książki „Mugallim Sani”, „Shifahiya”, „Sarf”, „Nahu”, „Akhkam ash-Shargiya”, „Istibdal”, „Istikmal”, „Rozmówki rosyjsko-tatarskie”, „Rozmówki francusko-tatarskie”, „Słownik naukowy”.

W latach 1906–1918 wydawał gazetę „Yoldyz”, w której publikowali słynni muzułmańscy przywódcy Tatarów. Po rewolucji zaczął studiować filozofię orientalną i przetłumaczył na język tatarski szereg klasycznych dzieł autorów średniowiecznych. W okresie stalinowskich represji był czterokrotnie aresztowany, ale zwolniony „ze względu na starość”. Zmarł w 1941 roku w wieku 73 lat.

Ahmadhadi Maksudi wniósł znaczący wkład w rozwój edukacji islamskiej. Dopiero w naszych czasach muzułmanie mają okazję docenić jego działalność, uznając wszystkie jego zasługi. Jego książki są nadal popularne w całym świecie muzułmańskim, publikowane i przedrukowywane w milionach egzemplarzy, są nieodzownym narzędziem dla wielu muzułmanów.